Trung Quốc đang trở nên dân tộc chủ nghĩa và quả quyết hơn. Các nước khác sẽ phản ứng thế nào?
Đó là một ngày đẹp trời ở Bắc Kinh vào đầu mùa hè năm 2010. Trong một phòng hội nghị nằm ở khu trường đại học Bắc Kinh, một người trong đoàn đại biểu các học giả Mỹ đang ở thăm trường đã đặt câu hỏi với Wang Jisi, chủ nhiệm khoa Nghiên cứu quốc tế: "Ai là kẻ thù của các bạn?" Có một khoảng yên lặng. Ông Wang ngập ngừng trước khi nhìn lên và trả lời: "Hầu hết người Trung Quốc sẽ nói rằng Mỹ là kẻ thù".
Tuy nhiên, như Robert Ross trình bày trong cuốn sách của ông có tựa đề "Chính sách an ninh của Trung Quốc", Mỹ và Trung Quốc đã có một mối quan hệ đối tác hữu ích đáng kể từ khi tổng thống Richard Nixon và Henry Kissinger xuất hiện ở Bắc Kinh vào năm 1972. Đầu tiên sự hợp tác này dựa trên sự phản đối chung đối với Liên Xô, mà Trung Quốc đã đánh lại trong cuộc xung đột biên giới năm 1969. Dưới thời Mao, Trung Quốc đã thường đe dọa các nước láng giềng của mình, nhưng hiện nay không coi phần này trong chính sách đối ngoại của mình là quan trọng lắm bởi vì sự hợp tác với Mỹ là quan trọng hơn. Dưới thời Đặng Tiểu Bình, người kế nhiệm cuối cùng của Mao, Trung Quốc thậm chí còn miễn cưỡng chấp nhận việc Mỹ tiếp tục bán vũ khí cho Đài Loan.
Khi mối đe dọa Liên Xô tan biến, Trung Quốc tiếp tục đặt chính sách đối ngoại của mình xếp thứ hai - lần này là vì sự phát triển kinh tế. Một lần nữa, điều đó cần phải có sự hợp tác với Mỹ, nguồn cầu, công nghệ và đầu tư tốt nhất. Đặng Tiểu Bình đã tổng kết chính sách này bằng một khẩu hiệu nổi tiếng: "Tỉnh táo quan sát, bình tĩnh ứng phó, giữ vững trận địa giấu mình chờ thời, thực hiện mọi việc ở nơi có thể". Khi thế giới bắt đầu lo lắng về sức mạnh đang nổi lên của Trung Quốc, một quan chức cấp cao đã nỗ lực xoa dịu những nỗi lo sợ, cam kết heping jueqi (trỗi dạy hòa bình). Thậm chí điều đó sẽ phải được làm dịu bớt đi, khi chữ Jue trong "trỗi dạy" cho thấy "sự vươn lên đỉnh cao nhất". Những ngày này Hồ Cẩm Đào, nhà lãnh đạo của Trung Quốc, thích đề cập hơn đến "thế giới hài hòa" nhẹ nhàng một cách có chủ tâm.
Trong nhiều năm các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã làm việc tích cực để lèo lái các mối quan hệ với Mỹ vượt qua các cuộc khủng hoảng không thể tránh khỏi của chúng. Nói chung, họ đã thành công. Hiện nay, cách cư xử của Trung Quốc - gần đây nhất là đối với Nhật Bản, Hàn Quốc và Biển Đông - đã bắt đầu gây lo ngại cho những người quan sát về Trung Quốc. Tuy nhiên, tại sao các nhà lãnh đạo của đất nước này lại đột ngột đánh liều phá hoại một chính sách mà đã mang lại cho Trung Quốc sự thịnh vượng như vậy?
 Ảnh minh họa: vitinfo.vn |
Có hai lý do có thể. Một là chiến lược của Trung Quốc đã bắt đầu thay đổi. Một số người Trung Quốc lập luận rằng hiện nay đất nước của họ là mạnh mẽ, họ không còn cần phải cúi đầu trước sức mạnh của Mỹ nữa. Những người khác thì cho rằng xã hội Trung Quốc tự thân nó đã bắt đầu thay đổi. Trong cái mà Richard Rigby, thuộc trường đại học Quốc gia Australia ở Canberra, gọi là "nhà nước một đảng đọc đoán tan vỡ", các nhà lãnh đạo cần phải lắng nghe một cách sâu sát hơn những gì mà người khác nghĩ.
Nếu chúng ta có thể làm thì chúng ta sẽ làm
Hãy bắt đầu bằng chiến lược đang thay đổi của Trung Quốc, Trung Quốc ý thức sâu sắc về sức mạnh quốc gia ngày càng tăng của mình và sự sa sút của Mỹ, bị trầm trọng thêm bởi cuộc khủng hoảng tài chính, điều cho thấy những nhược điểm ở Mỹ và châu Âu và việc Trung Quốc mạnh hơn nhiều người mong đợi. Một nhà ngoại giao ở Bắc Kinh nói "Ở Trung Quốc có nhận thức rằng phương Tây cần Trung Quốc hơn Trung Quốc cần Phương Tây".
Các cuộc chiến tranh khó khăn của Mỹ đã làm tăng thêm ấn tượng này. Theo Rafaello Pantucci, một học giả đến thăm tại Học viện Khoa học xã hội Thượng Hải, các nhà phân tích Trung Quốc đã "vui mừng" kết luận rằng các lực lượng NATO sẽ thất bại ở Afghanistan.
Một học giả của Trung Quốc nói với David Lampton thuộc trường Nghiên cứu Quốc tế cấp cao ở Washington: "Chúng tôi từng che giấu sức mạnh của chúng tôi - phủ nhận sức mạnh của chúng tôi. Nhưng sau đó việc này ngày càng trở nên không thể khi sức mạnh của chúng tôi gia tăng". Trong một thời gian việc này đã dẫn đến những nỗ lực gấp đôi nhằm làm yên lòng Mỹ và khu vực này. Nhưng ngày nay, theo Yuan Peng thuộc Viện các quan hệ quốc tế đương đại của Trung Quốc ở Bắc Kinh, "nhiều học giả Trung Quốc đề nghị chính phủ từ bỏ ảo tưởng về quan hệ đối tác của Mỹ và đối diện trực tiếp với sự cạnh tranh chiến lược sâu sắc và không thể tránh khỏi".
Một mong muốn của Trung Quốc tự khẳng định mình xuất phát từ lòng ham muốn tự nhiên. Một đất nước đang nổi lên giống như việc ngồi ăn tối ở một chiếc bàn đầy thức ăn: cho tới khi anh ta bắt đầu ăn, anh ta không nhận ra rằng anh ta đói tới mức nào. Robert Kagan, một nhà bình luận về chính sách đối ngoại của Mỹ nói: "Sức mạnh thay đổi các quốc gia. Nó phát triển nhu cầu và mong muốn của họ, tăng cường ý thức về quyền của họ, đòi hỏi của họ được tôn kính. Nó cũng khiến cho họ có nhiều tham vọng hơn. Nó làm cho họ ít lùi bước hơn trước các trở ngại, họ sẵn sàng nói không để trả lời.
Trung Quốc rất giỏi trong việc kìm nén sự ham muốn đó, nhưng họ cũng ngày càng có lý do để triển khai ức mạnh. Các công ty của Trung Quốc đang sục sạo khắp toàn cầu để tìm các nguyên liệu thô mà họ cần. Trung Quốc đã là khách hàng lớn nhất của Saudi Arabia. Trung Quốc nhập khẩu khoảng ½ số dầu lửa mà họ tiêu thụ, một tỷ lệ sẽ tăng lên đến 2/3 vào năm 2015 và 4/5 vào năm 2030. Trung Quốc quan tâm đến những gì xảy ra ở các nước cung cấp nguyên liệu thô cho họ.
Một điều mỉa mai không lọt qua mắt Kurt Campbell, trợ lý Ngoại trưởng Mỹ, là chiến lược của Trung Quốc tìm kiếm các nguồn tài nguyên thiên nhiên cho đến nay dựa trên cơ sở cái mà ông gọi là một "hệ thống điều hành" do Mỹ cung cấp - điều đảm bảo sự ổn định và dòng lưu thông tự do trên biển. Một lí do tại sao Trung Quốc hiện nay đang xây dựng hải quân biển khởi là để bảo vệ nguồn nguyên liệu thô và hàng hóa khỏi các lệnh cấm vận.
Điều này phản ánh sự thiếu lòng tin trong hệ thống thương mại toàn cầu, một phần của mối lo sợ tiềm ẩn đằng rằng phương Tây về cơ bản là thù địch với sự thịnh vượng của Trung Quốc - như khẩu hiệu "phương Tây hóa, chia sẽ và làm suy yếu" cho thấy. Jonathan Paris, một chuyên gia về an ninh đóng tại London, nói rằng thanh niên Trung Quốc đang bị vỡ mộng bởi cái họ coi là cú giáng mạnh vào Trung Quốc của phương Tây. Một số tổ chức có ảnh hưởng nghĩ rằng những lời kêu gọi từ nước ngoài rằng Trung Quốc trở thành "cổ đông có trách nhiệm" trên thực tế được tạo ra để kiềm chế đất nước này, và rằng họ nên hợp tác chỉ khi phương Tây có những sự nhượng bộ về các vấn đề như Đài Loan và Tây Tạng.
Câu hỏi là liệu các nhà lãnh đạo của Trung Quốc có đồng ý hay không rằng hiện nay là thời điểm để khẳng định sức mạnh của đất nước này. Đỉnh điểm của hoạt động chính trị của Trung Quốc gần với thế giới đến mức các nhà phân tích không thể biết chắc được. Vào năm 2009, Hồ Cẩm Đào nói rằng Trung Quốc có thể 'tích cực" tạo ra các đóng góp vừa phải đối với các vấn đề quốc tế. Ở nơi nghỉ hè hàng năm của mình, tại khu nghĩ dưỡng Bắc Đới Hà, có tin là các nhà lãnh đạo của đất nước đã tranh luận về Trung Quốc có nên dần từ bỏ khẩu hiệu "giấu mình chờ thời" của Đặng Tiểu Bình hay không. Một số tờ báo có ảnh hưởng của đảng có thể phản ánh tư tưởng của các nhà lãnh đạo kết luận rằng "chưa thể làm như vậy". Tuy nhiên, ngay cả quan điểm đó cũng gây ấn tượng cho một số nhà ngọi giao như là một sự thay đỏi. Vào những năm 1990, tranh luận là về việc liệu Trung Quốc có thể hợp tác với Mỹ về lâu dài hay không. Hiện nay, nó là về việc khi nào thì phải sử dụng sức ép.
Cho dù các nhà lãnh đạo nghĩ gì thì họ đang hoạt động trong một xã hội đang thay đổi nhanh chóng. Những ngày này, họ chịu ảnh hưởng nhiều hơn bởi một loạt các lợi ích chính sách đối ngoại mới, bao gồm các công ty tài nguyên, các thể chế tài chính, chính quyền địa phương, các tổ chức nghiên cứu, báo chí và các nhà hoạt động trực tuyến. Linda Jakobson và Dean Knox thuộc Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI) nghiên cứu về những nhóm này, nói rằng nhiều người trong số họ cảm giác mạnh mẽ rằng Trung Quốc cần phải "ít phục tùng hơn" đối với thế giới bên ngoài.
Sự quả quyết của những người như vậy phản ánh phần nào chủ nghĩa yêu nước mà chính phủ đã khích lệ để làm trụ cột cho tính hợp pháp của nó sau sự kiện Thiên An Môn vào năm 1989. Đầu tiên là lễ chào cờ hàng tuần với bài phát biểu làm phấn chấn lòng người ở mỗi trường học. Sau đó là các nhà bảo tàng và các di tích được tạo ra "trên cơ sở giáo dục lòng yêu nước". Vào năm 1991, Giang Trạch Dân, khi đó là Tổng bí thư, đã viết rằng giáo dục lòng yêu nước "khiến nhân dân Trung Quốc, đặc biệt là thanh niên, đề cao lòng tự hào và sự tự tin của họ ở trong nước và ngăn chặn sự sùng bái phương Tây nổi lên".
Tác giả: THE ECONOMIST 17.03.2011 - Nguồn:
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét