Ông Hunsen và ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị
Vào tháng 6/2016, Trung Quốc buộc ASEAN phải rút lại tuyên bố mạnh mẽ về tranh chấp Biển Đông, gây khó chịu cho nhiều nước đối tác trong khu vực. Điều này cũng từng xảy ra vào năm 2012. Một vài ngày sau đó, Trung Quốc đã cam kết khoản tiền 600 triệu USD cả viện trợ lẫn cho vay với Campuchia. Thủ tưởng Hun Sen tuyên bố cáo buộc chính phủ của ông bị mua chuộc là hoàn toàn không công bằng với Campuchia: “Tôi sẽ không cho phép bất kỳ ai xúc phạm đến dân tộc Khmer chúng tôi. Tôi không ủng hộ cho bất kỳ nước nào cả”.
Tuy nhiên, chính quyền Trung Quốc chắc chắn cho rằng Campuchia tôn kính Trung Quốc. Đại sứ Trung Quốc ở Campuchia, bà Bố Kiến Quốc, đã ca ngợi “lập trường trung lập và công bằng của Campuchia về vấn đề Biển Đông”. Bà bổ sung rằng: “Không chỉ chính phủ mà còn hàng triệu nhân dân Trung Quốc đánh giá cao lập trường của Thủ tướng Hun Sen”.
Với cách tiếp cận nhanh chóng của ASEAN và Hội nghị thượng đỉnh Đông Á, suy nghĩ phổ biến là Campuchia sẽ lại một lần nữa giành được sự ca ngợi của Trung Quốc nhờ vào việc ngăn chặn bất cứ phong trào đoàn kết nào về vấn đề Biển Đông. Trong những tháng gần đây, chính phủ Campuchia đã giành cho Trung Quốc nhiều lời tán đương. Vào ngày 3/8, Phó Thủ tướng Hor Namhong đã tuyên bố rằng sự phát triển của Campuchia “không thể tách rời khỏi viện trợ của Trung Quốc”. Người phát ngôn Hội đồng Bộ trưởng Phay Siphan nhiệt tình nói : “Nếu không có viện trợ của Trung Quốc, chúng tôi sẽ chẳng đi đến đâuƠ”. Những lời nhận xét này là minh chứng rõ ràng cho thấy quan hệ Trung Quốc và Campuchia đã gần gũi đến mức nào.
Nhưng Diplomat chỉ ra rằng không phải lúc nào cũng như vậy. Tạp chí Nhật Bản nhắc lại một thực tế như sau: Năm 1988, ông Hun Sen đã gọi Trung Quốc là “nguồn gốc của mọi tội lỗi” ở Campuchia. 12 năm sau, Trung Quốc lại trở thành “người bạn đáng tin cậy nhất của Campuchia”, theo lời ông Hun Sen. Điều gì có thể lí giải cho sự thay đổi thái độ này? Trung Quốc đã làm cách nào để biến mình từ “con rắn vườn Eden” của Campuchia trở thành người hướng dẫn đáng tin cậy của nước này?
Để lí giải điều này cần nhìn lại lịch sử. Năm 1958, 5 năm sau khi Campuchia giành được độc lập, Hoàng thân Norodom Shihanouk đã chính thức thiết lập quan hệ với đảng cộng sản Trung Quốc (ông Shihanouk lên ngôi năm 1941 và cai trị đến tận năm 1970). Viện trợ bắt đầu chảy vào Campuchia và được Shihanouk sử dụng để đảm bảo tính trung lập của đất nước này giữa Mỹ và Liên Xô, cùng với đối tác của Liên Xô là Việt Nam. Tuy nhiên, sau khi từ bỏ viện trợ của Mỹ vào năm 1963, ông Shihaouk đã tiến gần hơn tới Trung Quốc và khối chủ nghĩa xã hội hơn là “trung lập”. Campuchia cung cấp một cơ sở vững chắc cho Trung Quốc để mở rộng ảnh hưởng ở Đông Nam Á.
Tất nhiên địa chính trị là điều kiện của mối quan hệ này, nhưng một yếu tố nữa chính là những mối quan hệ cá nhân. Một bài viết sâu sắc của cựu thư ký riêng của ông Shihanouk, Julio A.Jeldres, xuất bản năm 2012, đã kể về mối quan hệ giữa các lãnh đạo Campuchia và Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai, bắt đầu từ sau cuộc gặp đầu tiên năm 1955. Diplomat nhấn mạnh rằng những lời ngon ngọt luôn là trật tự của thời đại và “ông Shihanouk thật sự bị ấn tượng bởi sự giúp đỡ của ông Chu Ân Lai, điều khiến ông Shihanouk cảm thấy một nước Campuchia nhỏ bé cũng sánh vai với Trung Quốc vĩ đại và ông Shihanouk và ông Chu Ân Lai cũng ngang hàng với nhau”, Jeldres viết. Không thể coi thường tầm quan trọng của cộng đồng người Hoa ở Campuchia. “Quan hệ giữa cộng đồng người bản ngữ và cộng đồng người Hoa ở Campuchia tốt đẹp hơn ở bất kỳ nước Đông Nam Á nào”, William E.Willmott viết như vậy vào năm 1967, trong cuốn “Người Hoa ở Campuchia.”
Tuy nhiên sự nổi dậy của chính quyền Khmer Đỏ lại gây ra vấn đề. Vì sự ủng hộ của Trung Quốc với chế độ này, ông Shihanouk đã bắt đầu cắt đứt quan hệ với Trung Quốc, Nhưng hai nước đã phục hồi quan hệ sau một cuộc đảo chính chống lại Shihanouk vào năm 1970, ông ta trở thành gương mặt đại diện của chính quyền Khmer Đỏ ở Trung Quốc. Khi chế độ Pol Pot sụp đổ năm 1979, 4 năm sau khi tiếm quyền, sau khi được Việt Nam giải phóng khỏi chế độ diệt chủng Khmer Đỏ, Campuchia không thể tránh khỏi vòng xoáy chiến tranh lạnh.
Mỹ và Trung Quốc đã phản đối chính phủ do Việt Nam ủng hộ và ông Hun Sen lãnh đạo kể từ năm 1985. Thay vào đó, họ ủng hộ Liên minh chính phủ Campuchia Dân chủ, một “chính phủ lưu vong” bao gồm những thành phần không có vẻ gì là cùng một phe: Khmer Đỏ, Đảng bảo hoàng Funcinpec, Mặt trận giải phóng quốc gia nhân dân Khmer, một lực lượng phản đối Việt Nam và phản đối đảng cộng sản. Trung Quốc muốn một chính phủ được điều hành bởi Shihanouk, người bạn cũ của nước này. ASEAN năm 1985 (bao gồm Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan) vẫn ở trong tình trạng đoàn kết với Mỹ. Liên Xô ủng hộ Việt Nam, do đó ủng hộ cho chính quyền Hun Sen.
Hai cha con ông Hunsen
Vợ chồng ông Hunsen
Nhưng ngay sau đó bắt đầu có những rạn nứt. Thủ tướng Thái Lan Chatichai Choonhavan năm 1988 đã từ bỏ hướng đi cũ của ASEAN để ủng hộ cho chính quyền Hun Sen. Điều này được ủng hộ bởi sự bình thường hóa quan hệ Liên Xô- Trung Quốc. Sau đó, ngày 26/9/1989, quân đội Việt Nam hoàn thành nghĩa vụ quốc tế rút khỏi Campuchia và hai năm sau, bốn phe Campuchia (chính quyền Hun Sen cộng với ba thành phần của Liên minh chính phủ Campuchia Dân chủ) đã gặp nhau tại Paris để kết thúc cuộc nội chiến Campuchia.
Một lực lượng chuyển tiếp do Liên hợp quốc lãnh đạo đã giám sát sự chuyển đổi của Campuchia từ một nước xã hội chủ nghĩa trên danh nghĩa sang một nước dân chủ trên danh nghĩa và hoạt động bắt đầu tổ chức bầu cử. Tuy nhiên, ông Hun Sen đã gây ra một sự om sòm vào cuộc bầu cử năm 1993, Đảng Funcinpec và lãnh đạo, hoàng tử Norodom Ranariddh đã giành chiến thắng, còn Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) của Hun Sen đứng thứ hai. Một sự dàn xếp đã diễn ra để ông Hun Sen và Ranariddh đều là Thủ tướng và đảng CPP và Funcipec cùng chia sẻ quyền lực trong chính phủ. Điều này là sự lựa chọn tốt nhất lúc bấy giờ và như nhà ngoại giao Mỹ Timothy Carney từng nói thì “mọi người về cơ bản đều mệt mỏi sau tất cả mọi việc và muốn dàn xếp sao cho người dân Campuchia có thể sống yên ổn”.
Những năm đầu của mối quan hệ Trung Quốc- Campuchia diễn ra năm 1996 và 1997, Vào 18/7/1996, ông Hun Sen được mời đến thăm Trung Quốc theo nghi lễ viếng thăm cấp nhà nước. Trung Quốc thậm chí phái một chiếc máy bay đến tiếp đón riêng để gây ấn tượng với Thủ tướng Campuchia. Trước khi cất cánh, ông thông báo rằng chuyến thăm này sẽ chấm dứt “mối nghi kỵ của quá khứ”. Trong suốt 5 ngày tiếp theo, ông Hun Sen đã gặp Chủ tịch Giang Trạch Dân và Thủ tướng Lý Bằng và ký một thỏa thuận mới về thương mại và đầu tư và thành lập một hiệp ước tạo điều kiện cho các thành viên của CPP và đảng cộng sản Trung Quốc gặp mặt.
Nhưng ý nghĩa nhất là Trung Quốc không mời các lãnh đạo Đảng Fucinpec tham dự đoàn đại biểu Chính phủ Hoàng gia Campuchia. Điều này không phải là ngẫu nhiên. Trung Quốc đã lập luận rằng Hun Sen là người giúp Trung Quốc có thể hợp tác với Campuchia (cũng trong năm 1996, Hun Sen đã giám sát việc đào tẩu của chế độ Khmer Đỏ Ieng Sary báo hiệu sự kết thúc của chế độ này, và Campuchia đã chính thức cắt đứt quan hệ với Đài Loan, kẻ thù lâu đời của Trung Quốc).
Phấn chấn bởi chuyến thăm Trung Quốc và có lẽ cũng tự tin dưới ô bảo hộ của nước này, trong tháng 7/1997 ông Hun Sen đã phát động một cuộc chiến quyền lực chống lại Đảng Funcinpec, lật đổ các chính trị gia của đảng này khỏi chính quyền đang cùng chia sẻ quyền lực lúc đó. Các nhà tài trợ phương Tây đã cắt mọi loại viện trợ trừ viện trợ nhân đạo và trừng phạt sự tiếp quản của CPP. ASEAN đã đình chỉ tư cách thành viên của Campuchia trong khối. Tuy nhiên Trung Quốc đã nhanh chóng nắm bắt lấy cơ hội này, hỗ trợ tài chính cho Campuchia. Những sự kiện năm 1997 đã khiến ông Hun Sen tự tin rằng Trung Quốc sẽ ủng hộ chính phủ của mình khi các nước phương Tây rút chân, cho dù hết sức dè dặt và Trung Quốc cũng sẽ tăng cường viện trợ để làm như vậy.
Quan hệ Campuchia-Trung Quốc ngày càng nồng ấm
Trong quan hệ với Mỹ, chính quyền Hun Sen nghĩ muốn nghĩ rằng họ đang sống có trước có sau. Chính quyền Mỹ cũng có những vấn đề trong lập trường với Campuchia: chính quyền Obama (giống như chính quyền trước đây) đã dao động giữa chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa lý tưởng. Khi tổng thống Obama thăm Phnom Penh tháng 11/2012, các chính trị gia Mỹ đã thúc giục ông công khai giải quyết các vụ xâm hại nhân quyền khi gặp ông Hun Sen.
Hiện nay, sau sự việc bắt giữ các nhà lập pháp đối lập và các công nhân xã hội dân sự và việc giết nhà bình luận chính trị Kem Ley, Mỹ vẫn chống lại việc giữ một vị thế quan trọng trong chính quyền Hun Sen. Có ý kiến cho rằng Mỹ ưa thích một nước Campuchia ổn định hơn là một Campuchia dân chủ nhưng hỗn loạn, điều tương tự cũng được bày tỏ trong đầu những năm 1990. Ý kiến khác lại cho rằng Mỹ đã chống lại việc áp đặt lệnh trừng phạt lên Campuchia vì sợ rằng nó buộc Phnom Penh lại gần hơn với Trung Quốc. Ông Hun Sen biết rõ điều này và điều khiển nó theo lợi ích riêng của mình, Diplomat đánh giá.
Vũ khí Trung Quốc viện trợ cho quân đội Campuchua
Xe cơ giới Trung Quốc viện trợ cho quân đội Campuchia
Ông Hunsen và ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị
Tuy nhiên, nếu quốc vương Sihanouk lợi dụng Trung Quốc những năm 1950, 1960 để thúc đẩy tính trung lập, ông Hun Sen không được quyền tuyên bố để hành động như vậy. Ông Hunsen trước đây đã từng khoe rằng “Campuchia không thể bị mua chuộc”. Rất hiếm người để ý đến lời nói của ông. “Campuchia ngày càng được coi là sự mở rộng của chính sách đối ngoại của Trung Quốc”, Sophal Ear, một giáo sư về Ngoại giao và quan hệ quốc tế tại Đại học Occidental, California đã nói với The Diplomat. “Một nước không có chính sách đối ngoại riêng của mình thì có phải là thuộc địa của nước khác hay không?”, Ear cật vấn.
Mỹ vẫn là một thị trường xuất khẩu lớn nhất của Campuchia, nhưng trong những năm gần đây, Trung Quốc đã trở thành nhà cung cấp viện trợ nước ngoài lớn nhất của Campuchia. “Trong khi các tập đoàn nhà nước khổng lồ của Trung Quốc đã đầu tư hàng tỉ USD vào đập nước, các mỏ dầu, các đường cao tốc, dệt may và dầu mỏ, đây là những công ty không tên tuổi, dạng công ty gia đình ở Trung Quốc đã tới và thống trị giới đầu tư Campuchia”, Sigfrido Burgos và Sophal Ear đã viết như vậy trong bài viết của mình “Lợi ích chiến lược của Trung Quốc với Campuchia: Ảnh hưởng và nguồn lực”.
Chỉ cần đi qua Phnom Penh là đã thấy rất nhiều các hình ảnh khoe khoang việc xây dựng mọi thứ, từ những căn hộ sang trọng và những con đường bằng phẳng dẫn tới các bệnh viện. Rất ít người bác bỏ ý kiến cho rằng viện trợ Trung Quốc là công cụ chính của sự phát triển kinh tế Campuchia, cho dù không phải là sự trưởng thành chính trị. Nhưng cách làm như vậy không mới. Hãy xem xét các đoạn dưới đây lấy từ bài viết của Alain-Gerard Marsot, tiêu đề là “Viện trợ của Trung Quốc tới Campuchia” xuất bản năm 1969:
“Viện trợ của Trung Quốc, cho dù bề ngoài có vẻ là không có ràng buộc gì nhưng trên thực tế lại là một phương tiện gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc ở Campuchia”. “Xu hướng viện trợ của Trung Quốc nghiêng về các chương trình công nghiệp hóa”. “Trung Quốc có thể lợi dụng Campuchia như người phát ngôn của mình ở cấp độ quốc tế”.
“Không được quên rằng viện trợ góp phần xây dựng và củng cố thị trường và trên tất cả viện trợ của Trung Quốc được thúc đẩy bởi những tính toán ảnh hưởng và uy tín chính trị. Những cân nhắc này chắc chắn liên quan đến mục đích thay thế Liên Xô ở các nước kém phát triển, đặc biệt là ở châu Á.”
Những câu trên được trích dẫn từ một bài báo. Nhưng nếu tác giả thay thế từ “Liên Xô” ở đoạn cuối bằng “Mỹ” hay “Phương Tây” thì sẽ còn tiếp tục nhìn thấy cách Trung Quốc tiếp cận viện trợ tài chính tới Campuchia như thế nào.
“Nếu bất kỳ mối quan hệ hiện đại nào giữa Trung Quốc và các nước Đông Nam Á có vẻ giống như quan hệ triều cống trước đây thì đó chính là quan hệ giữa Trung Quốc và Campuchia”, nhà ngoại giao, giáo sư Bronson Percival đã viết như vậy trong cuốn sách “Con rồng hướng về phía nam: Trung Quốc và Đông Nam Á trong thế kỷ mới” năm 2007.
Vũ khí Trung Quốc viện trợ cho quân đội Campuchua
Xe cơ giới Trung Quốc viện trợ cho quân đội Campuchia
The Diplomat nhận xét, chính trị Campuchia được cai quản bởi một hệ thống nơi tiền chiếm vị thế cao và lập trường phụ thuộc vào sự ủng hộ của cường quốc. Quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc cũng tương tự. Bên cạnh việc liên kết với chính sách đối ngoại, Campuchia cũng rất quan trọng với nguồn vốn của Trung Quốc. Viết chi tiết về Sáng kiến “Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc, một trong những dự án cơ sở hạ tầng lớn nhất trong lịch sử, kết nối châu Á với Đông Phi và Âu Á, ông Gal Luft, đồng giám đốc Viện phân tích an ninh toàn cầu tuyên bố trong số ra mới đây của Foreign Affairs rằng:
“Mục tiêu không nói ra là để bảo vệ Trung Quốc khỏi cơn suy thoái kinh tế đang làm chậm tốc độ tăng trưởng và báo trước mức nợ cao. Các lãnh đạo Trung Quốc tin rằng sáng kiến cơ sở hạ tầng này có thể tạo ra những thị trường mới cho các công ty Trung Quốc và cùng lúc đó có thể tạo động lực cho các ngân hàng và các doanh nghiệp nhà nước đang vật lộn gây rắc rối cho các lãnh đạo Trung Quốc hiện nay”.
Tuyên bố này trung phóc lợi ích kinh tế của Trung Quốc ở Campuchia. Viện trợ nước ngoài đi theo hướng này nhưng lại làm lợi theo một hướng khác. Hơn nữa, Campuchia với phần lớn Đông Nam Á cũng quan trọng với Trung Quốc vì đây là nguồn cung cấp năng lượng rẻ mạt. Lào đang dần trở thành “cục pin của cả Đông Nam Á”, và một lượng lớn trong số năng lượng đó được chuyển đến cho Trung Quốc. Các chuyên gia cũng mô tả những nỗ lực xây đập đình trệ của Trung Quốc hiện nay ở Myanmar như là một phương tiện sản xuất điện giá rẻ cho Trung Quốc. Các đập nước được xây dựng dọc theo sông Mekong ở Campuchia, trong khi Trung Quốc cũng thể hiện ham muốn đối với nguồn dầu của Campuchia.
“Trung Quốc đã bị cáo buộc mua quyền khai thác của các công ty dầu mỏ ngoài khơi Campuchia bằng cách mua lại công ty có trước đó. Thăm dò địa chất gần đây cho biết một lượng đáng kể dầu và khí đốt có thể nằm dưới phần lãnh thổ của Campuchia, ông Burgos và Ear đã viết như vậy. Với Công ty dầu khí quốc gia Campuchia, bên có thẩm quyền về các hợp đồng dầu khí đang nằm trong tay Thủ tướng, Trung Quốc sẽ có nguồn bảo trợ chắc chắn. (Campuchia được đánh giá là quốc gia có nguy cơ cao nhất ở Đông Nam Á và đứng thứ sáu toàn cầu về hoạt động rửa tiền, theo như bản cáo cáo năm 2016 của Chỉ số chống sửa tiền Basel).
Trong cuốn sách của mình, Percival đã gọi Trung Quốc là “người bảo lãnh chính của an ninh quốc gia Campuchia”. Chính xác hơn thì Trung Quốc có thể được gọi là người bảo lãnh hàng đầu về an ninh của Đảng CPP. Điều này cho phép ông Hun Sen cai quản theo cách có thể gây ra sự trừng phạt và chỉ trích quốc tế từ các nước khác. Thậm chí mối đe dọa Trung Quốc có nghĩa là các nước phương Tây không đủ mạnh tay trong việc thách thức quyền lực của Hun Sen. Tuy nhiên quan trọng hơn là tiền của Trung Quốc và những phát triển cơ sở hạ tầng đã đem lại dáng vẻ của sự tiến bộ kinh tế ở Campuchia. Người ta có thể có xu hướng nghĩ rằng nhiều người ủng hộ quan tâm nhiều hơn đến những con đường nhựa và hàng nhập khẩu giá rẻ hơn ngoại giao quốc tế của Campuchia hay những tư tưởng dân chủ.
Nhìn về tương lai, không có biểu hiện nào cho thấy chính phủ Campuchia sẽ thay đổi thái độ. Nhưng nước này hiếm khi thừa nhận rằng không chỉ có đảng CPP bỏ ủng hộ Trung Quốc, mặc dù vì nhiều lí do khác nhau. Đảng đối lập lớn nhất, đảng cứu quốc Campuchia (CNRP) cũng nghiêng sang phương Tây. Lãnh đạo đảng này, Sam Rainsy, hiện đang sống lưu vong ở Pháp, nơi ông ta sống phần lớn khoảng đầu đời và trong suốt ba quãng thời gian hoạt động lưu vong. Năm 2014, phó chủ tịch CNRP Kem Sokha cho biết trong “chúng tôi không muốn liên minh với Trung Quốc. Chúng tôi muốn là đồng minh của Mỹ”.
Ông Hunsen và ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị
Diplomat lưu ý rằng lập trường của CNRP và Sam Rainsy lại luôn dùng chiêu bài chống Việt Nam và kích động chủ nghĩa dân tộc ở Campuchia cũng như vấn đề biên giới để giành sự ủng hộ và trục lợi trong các kỳ bầu cử. Đồng thời Sam Rainsy còn công khai ủng hộ Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Tuy nhiên theo Diplomat, chủ nghĩa Sô vanh của CNRP chắc chắn sẽ gây ra khó khăn nếu đồng minh tự nhiên của nước này là Mỹ, nước kêu gọi đảng này ủng hộ lập trường của Mỹ trong tranh chấp Biển Đông.
Nếu CNRP chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2018 hoặc nếu CPP sẵn sàng chuyển giao quyền lực, không chắc liệu quan hệ Campuchia với Trung Quốc sẽ phát triển theo chiều hướng nào. Trong bất kỳ trường hợp nào, năm 2018 sẽ là một năm khởi đầu mới cho quan hệ Trung Quốc- Campuchia. Nếu CPP thắng, chắc chắn quan hệ sẽ phát triển như bình thường, còn nếu CNRP thiết lập một chính phủ mới, quan hệ hai bên sẽ còn tranh cãi rất nhiều, Diplomat nhận định.
http://viettimes.vn/the-gioi/dia-chinh-tri/trung-quoc-cot-chat-campuchia-nhu-the-nao-76780.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét