Trận chiến lớn nhất giữa Liên Xô và Trung Quốc đã ảnh hưởng thế nào đến chiến tranh Việt-Trung năm 1979?

Lời giới thiệu: “Ông Liên Xô, bà Trung Quốc, ông đi guốc, bà đi giày, ông nhảy dây, bà đá bóng, ông đi tắm, bà cài then…” là một câu đồng dao của trẻ con miền Bắc những năm 60-70 của thế kỷ trước. Mà như lịch sử cho thấy những câu đồng dao của mọi dân tộc dù có vẻ ngô nghê nhưng đều ẩn chứa thông tin về những thời kỳ lịch sử đầy biến động, những sự kiện nội địa và quốc tế vô cùng đình đám. Và dù đã thuộc nằm lòng câu hát này, chỉ khi đã lớn lên, đã đi khắp bốn phương trời chúng ta mới bắt đầu hiểu láng máng về nó, về một bức tranh quan hệ vô cùng phức tạp giữa hai “người anh lớn” của chúng ta, giữa hai “đảng cộng sản anh em”, và hơn hết giữa hai đại cường quốc mà chúng ta cứ đơn giản nghĩ rằng họ đang cùng một trục, với kim chỉ nam là học thuyết Mác-Lê. Chúng ta có học được gì không ư, có vẻ như học chả được nhiều lắm đâu, nhất là với thân phận “đánh Mỹ cho Liên Xô, Trung Quốc”.

Mở đầu 1: QUAN HỆ XÔ-TRUNG:
Liên Xô chiến thắng trong chiến tranh thế giới 2, từ đó tạo tiền đề cho việc sinh ra nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Trong vai trò người chiến thắng họ có thêm được một đồng minh khá chắc chắn (cùng phe XHCN cơ mà) lại là láng giềng, nên phải nói là thời gian đầu Liên Xô giúp đỡ Trung Quốc khá nhiều, cũng đúng thôi, Liên Xô còn giúp nhiều nước XHCN khác nữa là, toàn “đồng chí” cơ mà. Khi đó họ đang vượt xa Trung Quốc về khoa học kỹ thuật, thể thao văn hóa, uy tín quốc tế và tiềm năng quân sự thì khỏi nói rồi. Thế nên thời gian đó rất nhiều cán bộ Trung Quốc được đào tạo ở Liên Xô, vùng phía bắc ráp gianh thi Liên Xô giúp cho biến Harbin (Cáp Nhĩ Tân) thành trung tâm công nghiệp nặng, rồi còn có thể kể thêm ngành khai khoáng, thậm chí một phần nào đó của công nghiệp quốc phòng. Văn học Nga và Xô Viết và âm nhạc Nga được phổ biến rộng rãi (lan tỏa sang cả Bắc Việt Nam). Say sưa với thắng lợi, có vẻ như Liên Xô bỏ qua mất một điều: không hiểu những cái đầu của lãnh tụ Trung Quốc đang nghĩ gì…

Chiến tranh giữa hai miền của Triều Tiên nổ ra với ý đồ của Liên Xô mượn tay Bắc Triều Tiên để thống nhất bán đảo này, quân đội phương bắc đang thắng thế thì Mỹ và Liên Hiệp Quốc đưa quân vào can thiệp, thế cờ thay đổi hoàn toàn. Không thể để cho một quốc gia “tư bản” hình thành ngay bên nách mình Trung Quốc đã tung quân trợ giúp Bắc Triều Tiên. Thế cờ lai một lần nữa đảo ngược, và cuối cùng hòa ước phân chia ranh giới hai miền quay về vĩ tuyến 38 như trước kia. Không phải để giúp Liên Xô, mà ngược lại từ nay Bắc Triều Tiên không chỉ phụ thuộc vào sự trợ giúp của Liên Xô mà còn bị ảnh hưởng rất lớn của Trung Quốc nữa! “Tên sen đầm quốc tế” là USA phải thấy TQ như một lực lượng đáng gờm, chứ không còn là nước đàn em theo đuôi của LX nữa! Cách suy nghĩ, cách hành xử của TQ khi can thiệp vào cuộc nội chiến của nước lân bang mọi người có thấy giống ở đâu không ạ…? Chuyện đó chúng ta sẽ bỏ qua!

Chưa kịp quen hết với những thói quay quắt của Trung Quốc thì những thay đổi về nhân sự và chính trị của LX bị TQ đả phá tơi bời. Việc Nikita Khrushev tại đại hội đảng LX 1956 đả phá mạnh mẽ tệ sùng bái cá nhân (lãnh tụ Stalin) bị Mao coi là “phản bội”, lãnh đạo LX bị coi là “bè lũ xét lại” (từ này du nhập rất nhanh vào Việt Nam đấy). Ngược lại LX đả phá “bọn Maoist” với biết bao trò man rợ, ngô nghê kiểu “cách mạng văn hóa”, học Mao tuyển, “đại nhảy vọt”, diệt chim sẻ, cả nước làm luyện kim… TQ rút tất cả các sinh viên, chuyên gia của mình đang ở LX về nước, cao giọng đòi hỏi những thứ cực kỳ ngang ngược Chẳng hạn đòi sáp nhập Mông Cổ! Hay đòi Liên Xô phải trao ra bí mật chế tạo tàu ngầm hạt nhân cho TQ (xin nhớ công nghệ chế tạo bom nguyên tử là quà tặng của Stalin cho Mao đấy…)!? Hãy nhớ lại chính phủ Bắc Việt Nam đã phải vất vả thế nào để chiều lòng được cả “hai ông anh” mà nhất là ông anh láng giềng Trung cộng, trong khi “hai ông anh” giúp ta đầu tiên là chống Pháp, sau đó gây dựng “nền kinh tế mới XHCN” và rồi chống Mỹ và chế độ Việt Nam cộng hòa. TQ lúc nào cũng leo lẻo chê bai những ai chúng coi là không quán triệt đường lối Marx-Lênin-Mao nhưng khi năm 1968 Tiệp Khắc quyết tâm cải cách chính trị, từ bỏ con đường cộng sản (“mùa xuân Praha”) và đến 8/1968 Liên Xô chớp nhoáng tiến hành chiến dịch “Dunai” cùng các thành viên khối Varsava thực chất là xâm chiếm và đè bẹp chính quyền Dubcek thì TQ lại lên tiếng ủng hộ Dubcek (hoàn toàn không phải vì TQ “tiến bộ” hay “dân chủ” gì, đơn giản là “thích thì phê phán thôi” – TQ phê phán LX còn ác liệt hơn tất cả các nước phương tây nữa! TQ gọi đấy là “cuộc xâm lược man rợ” và “sự phản bội trắng trợn chủ nghĩa Mác-Lê”! Trong khi LX biện bạch và các nước XHCN khác đồng thanh: ”Các nước trong khối XHCN thực hiện nghĩa vụ quốc tế đã tới để giúp đỡ nước Tiệp Khắc anh em”... Và LX tuyên truyền rộng rãi rằng “trước 8/1968 TQ chỉ từ chối cùng giúp đỡ nhân dân Việt Nam anh em, còn sau sự kiện “mùa xuân Praha” TQ đã hoàn toàn chuyển sang phe phản cách mạng”. Tức là đối với LX thì TQ đã “phản bội” và giờ đứng cùng một bè đảng với Mỹ, Tây Đức, Anh... là các nước “phản động”. Tuy nhiên sau đó vài tuần truyền thông của Liên Xô cố tình không đưa tin gì về phản ứng của lãnh đạo và nhân dân TQ về “mùa xuân Praha” – có lẽ Đảng CS LX không dám làm quá ầm ĩ vì “xấu chàng hổ ai” – nếu không khối XHCN sẽ lung lay mạnh lắm. Lạ hơn nữa cái logic của Mao Trạch Đông khi kết tội Brezhnev thông đồng với Washington để đàn áp dân chủ ở Tiêp Khắc...

Mở đầu 2: ĐẢO TRÂN BẢO (DAMANSKY) VÀ TRANH CHẤP LÃNH THỔ LX-TQ

Sa hoàng đã để lại một di sản khổng lồ với lãnh thổ bằng 1/6 diện tích đất trên quả địa cầu. Sau thế chiến II thậm chí LX không mất đất mà còn “ăn ra” với nửa đảo Sakhalin và mấy quần đảo lấy được của Nhật. Riêng với TQ đó là 7500 km chiều dài biên giới, mà phải nói rằng tuy rất tham lam và có số dân, số quân vượt trội nhưng quân đội Xô Viết quá “đáng sợ” thế nên LX chả mất cột cây số nào vào tay láng giềng phía nam. Trừ đảo Damansky...

Đó là một bãi bồi giữa con sông Ussury chia cắt lãnh thổ của LX và TQ ở vùng Primorye-Viễn Đông, Nga.Theo thông lệ quốc tế thì biên giới giữa hai nước phải là đường giữa sông, nhưng từ thời Sa hoàng Nga tuy bị thua Nhật tan tác ở vùng này, nhưng lại “át vía” được TQ thế là Sa hoàng cứ đòi đường biên giới là mép bờ nước về phía TQ cơ! Đành phải chịu đấy, TQ yếu mà! Đảo này trước kia nó là một phần của bờ sông Trung Quốc, bị dòng nước xói mòn nên thành ra dải cát giữa sông, thực ra nó bé tí (74 ha) và khi nào nước sông dâng cao thì chìm nghỉm, tuy thế Nga “đành hanh” bảo là của Nga! Phải chịu chứ biết làm sao chứ thực chất đây đúng là “mảnh đất chim ỉa” chả có lợi ích gì, đúng hơn so với việc sau này quan chức Việt Nam gọi HS-TS nhiều!

Năm 1949 khi Mao chủ tịch lần đầu tiên tới Matxcơva thăm nước LX - "người anh cả vĩ đại" và tất nhiên đề nghị Stalin giúp đỡ trong công cuộc xây dựng CNXH ở TQ. Khi nhận được lời hứa từ Iosiv Stalin Mao nhẹ nhàng hỏi thêm:

-vậy đến khi nào LX sẽ trả lại những lãnh thổ mà từ xa xưa vốn thuộc về Trung Quốc?

-những lãnh thổ nào nữa? Stalin ngán ngẩm hỏi sau một thời gian im lặng...

Mao đành giải thích đầu đuôi, từ thời Sa hoàng Alexey đệ nhị... Stalin nói một câu bất hủ mà Mao phải nuốt giận ra về, nhưng có lẽ chẳng bao giờ quên được:

-Bây giờ chúng tôi có những vị Sa hoàng mới rồi. Chúng ta là những người cộng sản, mọi thứ đều phải là của chung...

Đến khi 2 nước trở thành “XHCN anh em” rồi thì TQ mới cao giọng đòi đất, thực ra có lẽ để “nắn gân” “người anh em” LX hơn, chứ Mao Chủ tịch nói ngay tại đại hội ĐCS LX là “sẵn sàng hy sinh 300 triệu người TQ để làm cách mạng thế giới” còn riêng đối với LX thì “đất của tổ tiên người TQ trải dài từ Sibery cho tới Kamchatka” – tức là trong việc thực hiện mộng bá quyền của mình LX sẽ là vật chướng ngại lớn nhất!
LX đặt trạm biên phòng gần đấy, và vào mùa đông sông đóng băng thì bên trên đảo có độ một trung đội lính biên phòng chiếm giữ. Trong mọi cuộc đàm phán song phương cái tên “Damansky” hay tên TQ “Trân Bảo đảo” luôn được nhắc tới, TQ đòi còn LX chây ì! Càng ngày TQ càng gây sức ép, phía LX đếm được tới hơn 5000 vụ khiêu khích và vi phạm đường biên giới từ phía TQ chỉ riêng trong một năm (giống Lạng Sơn chưa?). Đầu tiên là nông dân (có thể là binh lính TQ cải trang) giả vờ lạc đường sang địa phận LX, thế rồi cãi lý om sòm rằng họ vẫn đang trên đất TQ đây chứ đâu, rồi sau này dân quân TQ và Hồng vệ binh liên tục đứng giương biểu ngữ, rủa xả đe dọa lính biên phòng LX, thậm chí có những lúc quân hai bên đánh nhau tay không như trong phim, nhưng lệnh từ cấp cao nhất tại điện Kremlin ban xuống: “đấu tranh hòa bình, cấm dùng vũ khí!”. Tình thế căng thẳng như vậy kéo dài nhiều năm, phía TQ toan tính nhiều phương án tấn công, phía LX có lẽ lâu ngày ảo tưởng về “người anh em” phương nam này chỉ dám nói chứ chả dám làm… Cũng phải nói thêm vì sao phía LX có vẻ như chủ quan: năm 1964 Khrushev muốn xoa dịu Mao nên hứa trả không chỉ Damansky mà còn nhiều đảo khác với tổng diện tích đến 20000 km2 cho TQ, nhưng Mao từ chối nhận quà tặng từ “kẻ phản bội” (Khrushev coi Stalin là phản bội, còn Mao coi Khrushev là phản bội). Vậy lí do gì mà từ chối món quà hậu hĩnh 20000 km2 rồi lại phải tấn công để đánh chiếm 0,73 k2 đảo không người, mà không sớm thì muộn nếu đấu tranh ngoại giao lâu lắm cũng chỉ vài năm rồi TQ sẽ đòi được mà không phải đổ máu? Chỉ có thể giải thích rằng: Mao từ chối “quà tặng” (mà cái ông Khrushev này cũng hay tặng đất vung vinh lắm cơn!) chỉ vì muốn tỏ ra đối với “tay sen đầm quốc tế” Mỹ là mình chả lệ thuộc vào CCCP, chả coi LX ra gì và sắn sang tấn công thậm chí cả LX bằng quân sự! Bức tranh quan hệ quốc tế thực sự rối ren: LX và TQ đều đang là đối thủ với Mỹ tuy không tham gia trực tiếp vào chiến trường Việt Nam, Nixon đang ôm lại vũng lầy Việt Nam khá là bế tắc, còn cả Mao và Brezhnev đều liên tục phát tín hiệu muốn đón tiếp, gặp gỡ tổng thống Mỹ ngay tại nước mình! Thế cờ đó được “cánh tay phải” của Nixon là ngoại trưởng Kissinger tận dụng tối đa… Thay cho Khrushev, TBT Brezhnev dù sao cũng kịp cẩn thận tăng cường sức mạnh quân sự của quân đội LX tại Viễn Đông lên mức tối đa!

CHIẾN SỰ:
Việc triển khai chiến sự với LX được tính toán kỹ lưỡng, cả thời điểm, số lượng quân tham gia – có nguồn tin bảo rằng chính phủ LX được nguyên soái Lâm Bưu báo từ trước, có lẽ chỉ không biết được chính xác là bao giờ thôi.
Cuối tháng 2/1969 ở vùng Primorye mới tiến hành tập trận, kết thúc xong các đơn vị và khí tài chính được kéo sâu vào cách biên giới ít nhất cũng 50 km. Mọi người đều mệt mỏi, tinh thần thả lỏng sau mấy ngày vất vả... Đêm mồng 1, rạng sáng mồng 2 tháng 3 năm 1969 một toán quân TQ trang bị súng ống đầy đủ âm thầm kéo tới hòn đảo này trên mặt băng (thời gian này mùa đông, nhiệt độ thường 20-30 độ âm, dòng sông Ussuri luôn đóng băng). Khi bộ đội biên phòng LX phát hiện ra, cũng tưởng như mọi lần thôi, họ tiến ra để “đấu lý” và thế là theo hiệu lệnh của tên chỉ huy lính TQ xả súng tiêu diệt, gần như cả toán quân 32 người của chỉ huy – thượng úy Ivan Strelnikov bị xóa sổ hoàn toàn. Không những thế sau đó thân thể của họ còn bị băm vằm, móc mắt… vô cùng dã man. Hạ sỹ Akulov bị thương và bắt làm tù binh, sau bị tra tấn dã man cho đến chết (vết tích còn rõ khi bên TQ trao trả lại xác cho phía LX). Duy nhất một binh nhì Genadi Serebrov thoát thân được. Toán quân thứ hai của Rabovich bị rơi vào vòng vây của địch. Nhưng lúc đó tốp quân của hạ sĩ Yuri Babansky bắt đầu tiến từ đồn biên phòng ra, và đã biết về tổn thất hoàn toàn của hai toán quân đi trước. Đáng nhẽ có thể quay lại đồn cố thủ để chờ viện binh nơi khác đến nhưng quả thực họ vô cùng căm thù vì đòn đánh ác độc và bất ngờ của quân TQ, nên dù rất ít người nhưng họ đã chuyển thành thế tấn công, trận chiến đẫm máu kéo dài khoảng 5 giờ đồng hồ, số lượng người chết các bên là: LX mất 31 lính biên phòng, bị thương 14 - phía TQ kéo về 248 xác chết (sau này truyền thông TQ thông báo là chết có 3 người). Quân TQ bị đẩy lùi (Yuri Babansky là người Xô Viết đầu tiên sau thế chiến lần thứ II được nhận danh hiệu “anh hùng Liên Xô” trong chiến đấu), nhưng họ ém sát biên giới trung đoàn 24 (một trung đoàn của TQ có tới 5000 lính). Mọi việc ngày 2/3 được báo cáo lên Alexey Kosygin (Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng) – vốn khá ôn hòa, chậm chạp. Phía LX cử sư đoàn cơ động 135 tới gần đảo Damansky với một vũ khí mà tại thời điểm đó còn đang coi là tuyệt mật…

Chiến sự tạm dừng, nhưng cả thế giới ngỡ ngàng. Một nước có hơn ¼ dân số thế giới tấn công vũ trang một nước láng giềng có lãnh thổ bằng 1/6 thế giới – mà họ đều là “anh em XHCN” và đều nắm giữ vũ khí hạt nhân – phải nói là ngay tổng thống Nixon cũng bị quá bất ngờ. TQ già mồm thì gọi đấy là “chiến dịch phòng vệ hợp pháp” bởi LX khiêu khích, còn giới lãnh đạo LX thì cố gắng che chắn thông tin, chỉ coi đây là một xung đột không đáng có ở biên giới giữa vài tay lính biên phòng của cả đôi bên. Matxcơva vẫn chỉ đạo vùng quê hẻo lánh Primorye ấy phải “không mắc mưu khiêu khích của địch, tránh xung đột vũ trang trên diện rộng” và hàng ngày đưa ra rất nhiều chỉ đạo mâu thuẫn kỳ lạ, chứng tỏ ngay ở thủ đô LX các lãnh đạo cũng chưa sẵn sàng và chưa thống nhất được cách ứng phó với TQ.

Mỹ cũng rất ngỡ ngàng, Kissinger có lẽ là người hiểu rõ nhất nguy cơ tiềm ẩn: LX đang hết sức nhún mình tránh chiến tranh với TQ, nhưng khi có rất nhiều ý kiến khác nhau của Bộ chính trị về độ tàn ác, dã man của lính TQ điều này cho thấy nếu chiến sự còn xảy ra nữa thì hoàn toàn có thể đến lúc nào đó Matxcơva “điên lên” và chỉ cần họ bắn một quả tên lửa mang đầu đạn hạt nhân vào Bắc Kinh thì phía TQ không có khả năng bất kỳ nào để chống trả, sẽ tiêu hủy hoàn toàn ít nhất ½ thủ đô TQ (lúc đó mới có 7 triệu dân). Còn về phía TQ tuy mới có bom khinh khí (ở chế độ thử nghiệm thành công) nhưng họ luôn kém về việc làm sao đưa bom hay đầu đạn tới đích được, và với một lãnh thổ bao la như LX thì TQ chả thể tiêu diệt được thủ đô Matxcơva hay trung tâm kinh tế chính trị lớn nào. Nhưng một cuộc chiến hạt nhân như vậy hoàn toàn chả đem lại lợi ích gì, kể cả cho Mỹ. Thậm chí có khả năng chiến tranh thế giới lần thứ 3 sẽ xảy ra chỉ vì một bãi bồi không ai biết – Damansky, và thế là có lẽ lần đầu tiên Mỹ đã rất cố gắng về mặt ngoại giao để dàn hòa hai “anh em XHCN” là LX và TQ! Nhưng có lẽ cũng không hiệu quả lắm, bằng chứng là TQ lại ra đòn chớp nhoáng và bất ngờ một lần nữa, lần này thời điểm tấn công còn được lựa chọn kỹ hơn...

Ngày 14/3 vào lúc 15h (giờ địa phương, còn ở thủ đô lúc này mới 9h sáng tức là khá sớm) Matxcơva ra lệnh rút toàn bộ quân khỏi đảo (có một trung đội ấy mà!). Lập tức lính TQ tràn lên chiếm toàn bộ đảo. Sau đó phía LX cử 8 xe bọc thép tiến về phía đảo Damansky, quân TQ vội tháo lui. Nhưng chỉ mấy tiếng sau, 20h lại có lệnh trên “quay lại đảo” – thế là lúc ấy bộ đội biên phòng mới quay lại đảo. Hôm sau khoảng 500 quân TQ tấn công đảo, với sự trợ giúp của khoảng 50-60 khẩu pháo và súng cối. Phía LX đáp trả quyết liệt, họ có gần 60 chiến sĩ và 4 chiếc xe bọc thép, 4 chiếc xe tăng T-62. Nhưng sau mấy giờ đấu súng thì sự chênh lệch về lực lượng được thể hiện rõ ràng, quân LX đành lùi lên bờ sông bên mình, vài chiếc tăng bị bắn cháy, đạn dược cũng đã cạn. Tình thế vô cùng nguy cấp: Bộ chính trị thì không cho phép đánh trên diện rộng (tức là cấm sử dụng tới quân đội mà chỉ lính biên phòng thôi) mà như thế quân TQ đông gấp nhiều lần có thể đánh chiếm và tiêu diệt đồn biên phòng đã cạn kiệt súng đạn! Trong tình thế đó trung tướng chỉ huy quân khu Viễn Đông Oleg Losik đã dũng cảm chịu trách nhiệm (chứ không chờ đợi lệnh từ Matxcơva nữa) ra lệnh đưa vào trận vũ khí bí mật là dàn hỏa tiễn phản lực “Grad” BM-21 (“Mưa đá”). Chỉ dập xuống 10 phút, hỏa tiễn Grad đã tiêu diệt toàn bộ vũ khí, khí tài, thậm chí toàn bộ lực lượng chỉ huy của quân TQ không chỉ ở trên đảo mà còn sâu vào trong đất liền của TQ. Sau đấy còn vài đợt tấn công lẻ tẻ của quân TQ nhưng khá yếu ớt và cuối cùng TQ bỏ lại chiến trường không kèn, ko trống...

Muốn hình dung ra “Mưa đá” xin xem clip sau:
https://www.youtube.com/watch?v=p-lGwyySrwY
https://www.youtube.com/watch?v=mzfLZcE3Ze8

Ngày chiến sự được chọn không phải tình cờ. Hôm đó khai mạc giải vô địch thế giới về khúc côn cầu trên băng tại Thụy Điển, và mọi sự chú ý của người dân Liên Xô đang hướng cả về Stokholm. Đó không còn là thể thao đỉnh cao nữa, mà là sân chơi chính trị: cả LX và Tiệp Khắc đều rất yêu thích môn chơi này, và Tiệp có lẽ chỉ có thể “trả thù” được LX trong dịp này nữa thôi – đội tuyển của họ rất mạnh. Chưa kể Canada, Mỹ, rồi ngay cả Thụy Điển, Phần Lan cũng mạnh đều. Về phía LX họ có đội mình mạnh với ngôi sao trẻ Kharlamov, nhưng cảm nhận của họ về trách nhiệm chính trị trước nhà nước và nhân dân rất lớn lao, rất khó tập trung. Khoảng 100 nghìn dân Tiệp đã chạy sang Bắc Âu sau sự kiện “mùa xuân Praha” và họ điên cuồng cổ vũ cho Tiệp tất nhiên rồi, và bất cứ đội nào gặp với đội tuyển LX. Đám đông điên cuồng hô khẩu hiệu chống LX, và họ hô vang tên “Damansky”! Nhưng đúng vào ngày chiến sự 15/3/1969 đội tuyển Nga thắng Mỹ với tỷ số không tưởng 17:2!

(Kể thêm cho người yêu thể thao: giải năm đó đáng nhẽ cần tiến hành ở Praha, nhưng vì có sự kiện “mùa xuân” kia nên phải chuyển địa điểm. Cách chơi thay đổi, chỉ có có 6 đội và đánh thành 2 vòng, tất cả đều gặp nhau 2 lượt. Chưa bao giờ Canada và Mỹ lại thua thảm như lần này, trong khi đó Canada đang giữ kỷ lục về số lần vô địch. Vô cùng căng thẳng và kịch tính từ đầu giải tới cuối giải, nhất là những trận LX gặp Tiệp, 2 lần LX đều thua dưới áp lực quá lớn của khán đài và sự khiêu khích của đối phương. Tiền đạo Tiệp Golonko khi ghi bàn xong cầm gậy kiểu như cầm tiểu liên lia chĩa vào người các cầu thủ LX cả trên sân và trên ghế dự bị như đang nhả đạn, trọng tài và ban tổ chức cũng làm ngơ. Cuối giải 3 đội bằng điểm nhau: CCCP-Thụy Điển-Tiệp và LX đoạt huy chương vàng chỉ nhờ vào chỉ số phụ mà thôi, cực kỳ may mắn! Tuy vậy đó là thành tích phi thường nếu xét trong hoàn cảnh căng thẳng chính trị lúc đó. Firsov là tiền đạo LX được bình chọn là người chơi hay nhất giải! Canada tự ái vì thua tới mức bỏ tham gia các giải những năm sau, chờ cho đến khi Liên đoàn phải chấp nhận cho các cầu thủ chuyên nghiệp tham gia, lúc đó mới chịu quay lại...).

SAU CUỘC CHIẾN:
Bởi đảo Damansky ở nơi quá hẻo lánh nên cộng đồng quốc tế chỉ có thể theo dõi tin tức qua truyền thông của LX và TQ, mà 2 nguồn đó thường rất trái ngược nhau nên nói chung chả biết bên nào mà ủng hộ. LX mất 58 người (trong đó có 4 sĩ quan), TQ mất từ 600 đến 3000 người, con số chính xác cho đến bây giờ vẫn chưa được bạch hóa. Cộng với việc phía LX tiêu diệt rất nhiều khí tài của TQ, còn TQ bắn hạ được mấy xe bọc thép và đánh chìm được một chiếc T-62 xuống đáy sông Ussuri. Sau khi đình chiến phía TQ tìm cách kéo chiếc xe tăng lên bằng được (chiến lợi phẩm mà) còn phía LX dùng súng bắn tỉa bắn để ngăn chặn và cũng định kéo lên để bảo toàn… cuối cùng khi băng tan TQ cũng đem được nó về bất chấp ý định dùng súng cối bắn phá để không cho lọt vào tay địch, chiếc xe tăng xấu số này được TQ vừa triển lãm vừa để làm mẫu bắt chước chế tạo T-62 (vì LX cho TQ mẫu tăng chỉ đến T-59 sau đó quan hệ 2 “anh em” xấu đi rồi). Nhưng bắt chước về khí tài chưa bao giờ là chuyện dễ - xe tăng “nhái” này mang ký hiệu WZ-122A “San Ye” và có một số “cải tiến” từ phía TQ, nhưng mất mấy năm cải tiến mà cả 122A và 122B đều cho thấy không hề thích hợp với điều kiện chiến trường…

Hai bên vẫn còn bắn nhau qua lại cho tới tận 10/9 thì có quyết định đình chiến, dành cho ngày đàm phán rất quan trọng vào hôm sau. Hôm sau 11/9 sau khi sang Hà Nội để dự lễ viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đường về Alexey Kosygin bay rẽ qua Bắc Kinh, đàm phán và ký với người đồng cấp Chu Ân Lai Hiệp định về việc chấm dứt những hành động thù địch, trong đó thống nhất 2 bên không đưa quân lên đảo Damansky. Cuộc đàm phán tiếp theo 20/10/1969 thống nhất xem xét lại toàn bộ biên giới 2 nước, và trong đó đảo Damansky sẽ thuộc về TQ vào năm 1991! Những gì người lính biên phòng đã phải hy sinh xương máu để bảo vệ tại sao bên ngoại giao lại có thể dễ dàng đưa vào tay đối thủ như vậy quả là không dễ hiểu – chỉ có một giải thích sau đó 40 năm có vẻ có chút căn cứ. Theo loạt bài này của “Le Figaro” hay “South China Morning Post” (Hồng Kông) thì 5 ngày trước đó thế giới đứng trước một thảm họa hạt nhân: LX chuẩn bị đòn hạt nhân giáng xuống TQ, còn Mỹ khi biết được đã tuyên bố sẽ bác bỏ thỏa thuận hạt nhân đã ký với LX, và sẽ tấn công cùng lúc 130 thành phố lớn nhỏ của LX. Chiến tranh thế giới lần thứ 3 bằng vũ khí hạt nhân nnày chắc chắn sẽ đẩy loài người về thời kỳ đồ đá… Và thế là các cuộc đàm phán tay đôi, tay ba đã cứu nhân loại (khỏi chính họ chứ ai!). Còn chúng ta đâu có biết!

Sau chiến sự KGB tiến hành thẩm tra hành động của từng người lính đã tham gia chiến đấu, bất kể còn sống, bị thương hay đã hy sinh. Kết quả cho thấy: không một người lính nào hèn nhát, không ai có một ý định nào đầu hàng hay tháo chạy, còn các chỉ huy (có những người đã từng tham gia chiến tranh thế giới lần thứ II) là những tấm gương sáng cho lớp trẻ. Chính Yuri Andropov khi đó nắm quyền KGB – một người nổi tiếng rất “tiết kiệm” danh hiệu và huy chương – đã đề cử cho các chiến sĩ biên phòng vụ Damansky 5 người nhận “anh hùng LX” và 125 huân huy chương các kiểu – và qua đây cũng cho TQ thấy rõ định hướng tương lai của KGB cũng như LX nói chung đối với kẻ láng giềng tráo trở là TQ, rằng LX sẽ vô cùng “rắn” đấy.

1972 ở Bắc Kinh Mao gặp Nixon. Sau đó Nixon sẽ gặp lãnh tụ LX Brezhnev ở Matxcơva. Chủ đề chính có lẽ không nói thì ai cũng biết: giải trừ vũ khí hạt nhân, bài học Damansky và có lẽ cả bài học Việt Nam nữa. Thế giới đã đổi khác hoàn toàn sau sự kiện Damansky, và thậm chí bây giờ cũng chả còn Damansky nữa, chỉ còn Trân Bảo đảo. Và những bài học đáng ra không thể nào quên...

VÌ SAO?
Nhưng vì sao TQ đã tấn công cái đảo “chim ỉa” Damansky ấy, cho đến ngày hôm nay các nhà lịch sử và chính trị gia vẫn còn phải vò đầu bứt tai mà khó hiểu. Người duy nhất biết là Mao Chủ tịch đã đem theo bí mật xuống mồ. Dự đoán của tác giả (tất nhiên là cũng dựa trên những phân tích của người đi trước thôi) như sau:
Năm 1969 trong nước Mao đang gặp khá nhiều khó khăn như kinh tế kiệt quệ, chạy đua vũ trang tốn kém, quan hệ quốc tế hầu như chả có gì. Để nâng uy tín hay giá trị của mình trên trường quốc tế Mao phải “làm một vụ” gì đó đình đám để thế giới phải giật mình, Mỹ và phương tây phải nể mặt, ngay trong nước khi có chiến sự thì xử lý các vấn đề nội bộ cũng có quyền cao hơn hẳn. Trong khi Brezhnev và Nixon định bắt tay nhau chia đôi thiên hạ thì Mao không thể thúc thủ đứng nhìn. Tóm lại là một logic rất “Á Đông” mà người phương tây khó mà hiểu được, bởi vì Liên Xô sẽ thua (vừa bất ngờ vừa đông quân kiểu gì chả thắng) mà như thế uy tín của LX sẽ giảm sút nghiêm trọng (không phải chỉ với Mỹ hay Tây Âu đâu, ngay cả đối với “người em” Việt Nam nếu “anh cả” thua “anh hai” thì phải biết nghe lời ai rồi chứ...). Tức là bất chấp đạo lý, cuộc chiến này sẽ đượcgiữ ở mức độ “xung đột” thôi chứ chưa phải “chiến tranh” nhưng sẽ đem lại cho TQ và cụ thể là chính phủ Mao lợi đơn lợi kép. Chỉ có điều “người tính không bằng trời tính” dù người đó có là Mao Trạch Đông đi chăng nữa. TQ biết thừa Matxcơva sẽ không cho động binh (mà sẵn sàng hy sinh tính mạng của một vài chục, một vài trăm lính biên phòng – chính trị tàn khốc và bất nhân như vậy đấy) nên chắc thắng, nhưng không thể ngờ được tới sự chống trả quyết liệt rất anh hùng của chỉ mấy trăm lính biên phòng LX dù bị đánh úp bất ngờ. Và nhất là không thể ngờ được việc viên tướng Alexey Losik dám bất chấp lệnh trên để khai hỏa cứu đồng đội, càng không thể ngờ uy lực của “Grad” lại kinh hồn đến thế... Dù có thể coi rằng về sau TQ vẫn đạt được những mục đích đặt ra của mình, nhưng hệ lụy đối với TQ nói riêng và lịch sử thế giới nói chung là không hề nhỏ! (xem phần sau).

HỆ LỤY của DAMANSKY – TRÔNG NGƯỜI LẠI NGHĨ ĐẾN TA
Cho đến tận bây giờ tưởng chừng như mọi việc “hai năm rõ mười” cả rồi – thế nhưng không, truyền thuyết có sức sống dai dẳng hơn mọi phân tích, mọi tài liệu, nhất là khi người ta đã quen với lối tuyên truyền “láo” của cả hai “nước anh em” là LX và TQ. Thế cuối cùng LX đã chiến thắng bằng vũ khí gì? “Grad” ư, hỏa lực rất mạnh đấy, nhưng truyền thuyết trong dân gian nói rằng không chỉ có một loại vũ khí giết người hàng loạt ấy tham chiến đâu. Và các nhà nghiên cứu, nhà báo của LX, TQ và phương tây vẫn cứ tiếp tục tìm ra chứng cứ cho điều đó, sự thật chả biết thế nào...
Truyền thuyết thứ nhất kể rằng LX đã dùng vũ khí laser – ai đã sống qua những năm tháng 60-70 dù chỉ ở Việt Nam thôi cũng sẽ nhớ, “laser” là một từ rất mốt bấy giờ, và LX đi đầu trong việc thiết kế vũ khí laser. Những nhân chứng sau này vẫn kể mãi về những xác chết bị đốt cháy còng queo biến dạng, những vũ khí khí tài bị đốt cháy rụi chứ không bị nổ tung... Truyền thuyết thứ hai khó tin hơn, nói về việc LX sử dụng vũ khí hạt nhân trong diện hẹp. Truyền thuyết thứ ba theo tôi là hoàn toàn có cơ sở (và tôi được nghe chính người dân vùng ấy từ cả 2 phía của đường biên nói tới không chỉ một lần dù đã năm chục năm trôi qua). Đó là LX sử dụng tới một thứ vũ khí hóa học bí hiểm, khi nó được tung ra kẻ thù lập tức bị chết ngay tại trận, và nó được sử dụng không chỉ ở đảo Damansky mà cả một dọc biên giới, vì lúc đó lực lượng quân sự quá chênh lệch, biên giới lại quá dài, không có cách khác nào có thể ngăn chặn bước tiến của quân TQ nữa. Thôi không đoán mò về vũ khí bí mật nữa, chỉ biết nó có uy lực đặc biệt, và TQ sợ, sợ lắm, sợ cho đến bây giờ vẫn sợ, sợ đến mức còn tin vào sự tồn tại của nó hơn cả dân Nga!
(Tôi đã ở vùng này nhiều năm, đi qua đi lại biên giới và luôn ngạc nhiên, rằng cả một chiều dai biên giới như vậy, với lèo tèo vài triệu dân so với diện tích bằng cả chục lần nước ta, làm sao LX và sau này là Nga vẫn bảo vệ lãnh thổ tốt như thế? Vâng, tất nhiên TQ không hết dã tâm đâu, vẫn ào ạt sang Viễn Đông để làm (và phá hoại về kinh tế): chặt rừng, săn hổ gấu, thu mua hải sản, lập chợ, buôn hàng hóa biên mậu... thôi thì chả có gì mà họ không dám làm. Nhưng suốt bao năm tôi chưa bao giờ nghe một vụ “mất cột mốc biên giới” nào của Nga, dù chỉ một mét đất TQ cũng không dám xâm lấn. Cũng như chưa bao giờ có chuyện tàu TQ hay Korea, Nhật Bản dám vào đánh cá trộm ở lãnh hải Viễn Đông của Nga, vào mua trộm thì may ra! Đơn giản là họ sợ, sợ lắm rồi...).

Và khi “người anh em XHCN” TQ bất ngờ mở cuộc chiến tranh xâm lược “người em” Việt Nam 2/1979 tức là đúng 10 năm sau Damansky thì chúng ta đã mất cảnh giác, chuẩn bị không hoàn toàn tốt và hình như quên mất bài học Damansky hay Trân Bảo đảo. Lại chẳng có trong tay vũ khí hủy diệt “Grad” chả khác nào An Dương Vương không có nỏ thần. Nhưng tinh thần anh dũng của quân và dân ta cũng như kinh nghiệm trận mạc suốt bao nhiêu năm đã cho chính kẻ xâm lược một bài học, cũng như không thể quên được sự giúp đỡ chí tình của một “người anh” khác. LX lúc đó ngoài việc tuyên bố ủng hộ chúng ta, còn giúp ta lập cầu hàng không chuyển quân thần tốc từ mặt trận K ra phía bắc. Hơn thế nữa LX tổ chức cuộc tập trận lớn nhất trong lịch sử cũng chính tại vùng đất xa xôi này, sang cả cao nguyên Gobi trên đất Mông Cổ, còn hạm đội Thái Bình Dương của LX được đưa vào báo động cấp cao nhất, sẵn sàng tham chiến. Có lẽ bài học Damansky còn in hằn quá rõ trong những cái đầu nóng của kẻ bành trướng, và hành động này của quân đội và nhân dân LX (cũng khá nhiều mất mát đau thương đấy) đã là một trong những nguyên nhân chính để quân TQ nhục nhã rút lui khỏi đất Việt Nam.

Nhưng thời thế thay đổi, hình như những sự kiện động trời 1969, 1979, 1989 của TQ không làm họ yếu đi mà ngược lại...

Tên gọi “Damansky” ngày nay chỉ còn trong sử sách và văn thơ. Trân Bảo đảo được TQ đưa vào danh sách Unesco “khu bảo tồn thiên nhiên”.

(Tham khảo:
https://www.youtube.com/watch?v=6leI3PmdCng
https://www.youtube.com/watch…

Bài hát "Sự hiền dịu" qua phần trình bày của Maria Kristalinskaya cũng được coi là dành tri ân các liệt sỹ của trận chiến Damansky:
https://www.youtube.com/watch?v=m2n4ZcWxlUg

Xin xem tiếp: “Cuộc gặp gỡ giữa Brezhnev và Ford tại sao lại diễn ra ở nơi chỉ cách Damansky 300 km?” và “1988 Liên Xô đã thay lòng đổi dạ với Việt Nam như thế nào”).

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2194643080597617&set=pcb.2194670253928233&type=3&theater